Eigenlijk zijn mensen tropische wezens: we hebben veel mechanismen om ons te beschermen tegen hitte, en maar weinig om ons te beschermen tegen kou. Het is heel belangrijk om de temperatuur van ons lichaam constant te houden. Gelukkig kan ons lichaam dat bijzonder goed. Zelfs als de omgevingstemperatuur schommelt, varieert onze lichaamstemperatuur niet meer dan 1 graad Celcius. Maar hoe werkt die temperatuurregulatie eigenlijk?
Je lichaam houdt zichzelf warm
Je lichaam houdt zichzelf warm door de energie die je verbruikt. Ongeveer 25% van die energie wordt gebruikt voor beweging, dus het samentrekken van je spieren als je bijvoorbeeld loopt. De overige 75% van de energie komt vrij als warmte. Daarnaast neemt het lichaam ook warmte van buiten op, bijvoorbeeld de stralingswarmte van de zon.
Om op de juiste temperatuur te blijven, moet de warmtetoename precies in evenwicht zijn met het warmteverlies. En ook daar heeft je lichaam slimme mechanismen voor.
Vier manieren om automatisch af te koelen
Je lichaam kan warmte kwijt op vier manieren: conductie, convectie, radiatie en evaporatie. Ik leg ze hieronder kort even uit:
1. Conductie
Conductie is de overdracht van warmte van het ene materiaal naar het andere. Denk aan het kille gevoel dat je krijgt bij het zitten op een koude metalen bank.
2. Convectie
Bij convectie neemt water of lucht de warmte van je huid weg. Bijvoorbeeld door een koel briesje of een duik in het zwembad. Dit werkt uiteraard alleen als de temperatuur van de lucht of het water lager is dan de temperatuur van je huid. In water koel je sneller af, omdat water warmte beter geleidt. Zo kun je zelfs in water van 20 graden onderkoeld raken als je er lang in blijft liggen.
3. Radiatie
Je huid zendt continu hitte uit in de vorm van infrarode stralen. Dit noemen we radiatie. Op deze manier kan je lichaam warmte kwijtraken, maar óók opnemen. Bijvoorbeeld door de hitte die afstraalt van een asfaltweg in de zomer, of door de warme straling van de zon.
4. Evaporatie
De vierde manier waarop je lichaam warmte kan kwijtraken is evaporatie. Als de luchttemperatuur hoger is dan de temperatuur van je huid, is dit zelfs de enige manier om warmte kwijt te raken. Je gaat dan transpireren. De zweetdruppels die van je afdruipen hebben niet de belangrijkste functie; het is juist het zweet dat direct na de productie op de huid verdampt wat de meeste warmte onttrekt aan je lichaam. Wanneer de luchtvochtigheid laag is, verdampt het zweet gemakkelijk. Je kunt dan zelfs het idee hebben dat je helemaal niet zweet. Maar dat is niet waar! Zorg er dus voor dat je op warme dagen veel blijft drinken om het verloren vocht aan te vullen. Bij een hoge luchtvochtigheid, werkt evaporatie veel minder goed. Daarom ervaren we een ‘klamme’ hitte ook als veel warmer dan een ‘droge’ hitte.
Dit kun je doen om koel te blijven
In rusttoestand zijn convectie en radiatie de belangrijkste manieren waarop je lichaam warmte kwijtraakt. Nu je begrijpt hoe die mechanismen werken, weet je ook wat je kunt doen op een hete zomerdag om het niet te warm te krijgen!
Om maximaal te profiteren van het principe van convectie, draag je het best dunne kleding die los om je lichaam valt. Zo kan de lucht om je huid blijven bewegen en daardoor koel je af. Op een windstille dag doet een ventilator wonderen – daarmee breng je de lucht in beweging. Je huid koelen met koud water werkt ook goed. Een frisse duik in het zwembad of de zee of een buitendouche in je tuin zijn daarom zo heerlijk!
Ook op het gebied van radiatie kun je slimme keuzes maken. Kleding in lichte kleuren absorbeert minder stralingswarmte van de zon dan kleding in donkere kleuren. Bescherm jezelf ook tegen directe zonnestraling door een parasol of een brede hoed.
En tot slot: wees voorzichtig met inspanning op een hete dag. Een groot deel van de warmte die je lichaam produceert, is immers restwarmte van de werking van je spieren. Een goede reden om het lekker rustig aan te doen!
